Övladınızın sağlam böyüməsi və inkişafı hər bir valideynin ən böyük arzusudur. Bu mürəkkəb prosesdə bir çox amil rol oynayır, lakin bəzən gözəgörünməz qalan, lakin həyati əhəmiyyət daşıyan kiçik bir orqan var: qalxanabənzər vəzi (tiroid).
Boyunun ön hissəsində, kəpənək formasında yerləşən bu vəzi, orqanizmin “termostatı” və “metabolizm mühərriki” kimi fəaliyyət göstərir. Onun ifraz etdiyi hormonlar isə övladınızın demək olar ki, hər bir hüceyrəsinə təsir edir. Məhz buna görə də uşaqlarda tiroid hormonları mövzusu son dərəcə vacibdir.
Bu hormonlar – əsasən tiroksin () və triyodtironin () – uşağın beyin inkişafı, boy artımı, sümük sağlamlığı, enerji səviyyəsi və hətta əhval-ruhiyyəsinin tənzimlənməsində kritik rol oynayır. Hipofiz vəzindən ifraz olunan Tiroid Stimullaşdırıcı Hormon (TSH) isə qalxanabənzər vəzinin fəaliyyətini idarə edir.
Bu mürəkkəb sistemdə hər hansı bir pozğunluq uşağın sağlamlığına ciddi təsir göstərə bilər. Tiroid hormonlarının normadan az (hipotiroidizm) və ya çox (hipertiroidizm) olması müxtəlif problemlərə yol aça bilər. Bu yazıda uşaqlarda tiroid hormonları ilə bağlı bilməli olduğunuz hər şeyi – səbəblərdən simptomlara, diaqnozdan müalicəyə qədər detallı şəkildə izah edəcəyik.
Uşaqlarda tiroid hormon balanasının pozulması səbəbləri
Uşaqlarda tiroid hormonlarının balansının pozulması müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilər. Bu problemlər əsasən iki qrupa bölünür: hipotiroidizm (tiroid hormonlarının azlığı) və hipertiroidizm (tiroid hormonlarının çoxluğu).
Hipotiroidizmin Səbəbləri:
Anadangəlmə Hipotiroidizm: Bu, ən çox rast gəlinən səbəblərdən biridir. Körpə qalxanabənzər vəzi olmadan və ya tam inkişaf etməmiş vəzi ilə doğulur. Bəzən isə vəzi normal olsa da, hormon istehsal edə bilmir. Məhz buna görə əksər ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda yeni doğulmuş körpələrdən daban qanı alınaraq skrininq testi aparılır.
Haşimoto Tiroiditi: Uşaq və yeniyetmələrdə qazanılmış hipotiroidizmin ən çox yayılmış səbəbidir. Bu, orqanizmin immun sisteminin səhvən qalxanabənzər vəziyə hücum etdiyi və onu zədələdiyi autoimmun bir xəstəlikdir.
Yod Çatışmazlığı: Yod, tiroid hormonlarının istehsalı üçün vacib bir mineraldır. Qidalanmada kifayət qədər yod olmaması vəzin fəaliyyətini zəiflədə bilər. Yodlaşdırılmış duz istifadəsi bu riskin qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
Hipofiz Vəzi Problemləri: Beyində yerləşən hipofiz vəzi TSH hormonu istehsal etmədikdə, qalxanabənzər vəzi də kifayət qədər hormon ifraz edə bilmir (ikincili hipotiroidizm).
Hipertiroidizmin Səbəbləri:
Qreyvs Xəstəliyi (Graves’ Disease): Uşaqlarda hipertiroidizmin ən çox rast gəlinən səbəbidir. Bu da bir autoimmun xəstəlikdir. İmmun sistemi tiroid vəzini həddindən artıq stimullaşdıran antikorlar istehsal edir və nəticədə hormon ifrazı normadan artıq olur.
Tiroid Düyünləri: Qalxanabənzər vəzidə yaranan aktiv düyünlər (nodullar) nəzarətsiz şəkildə hormon ifraz edərək hipertiroidizmə səbəb ola bilər.
Tiroidit (Vəzin İltihabı): Vəzin iltihabı nəticəsində orada toplanmış hormonlar qana sızaraq müvəqqəti hipertiroidizmə yol aça bilər.
Risk Faktorları:
Ailədə tiroid xəstəliyi hekayəsinin olması.
1-ci tip diabet kimi digər autoimmun xəstəliklərin mövcudluğu.
Daun sindromu və ya Terner sindromu kimi bəzi genetik xəstəliklər.
Uşaqlarda tiroid hormon pozulmasının əlamətləri
Tiroid hormonlarının səviyyəsindən asılı olaraq simptomlar fərqli olur. Valideynlərin bu əlamətlərə qarşı diqqətli olması erkən diaqnoz üçün çox vacibdir.
Hipotiroidizm (Metabolizmin Yavaşlaması) Simptomları:
Yeni doğulmuşlarda və körpələrdə:
Uzun sürən sarılıq
Zəif əmmə, qidalanma problemləri
Qəbizlik
Boğuq ağlama səsi
Böyük dil (makroqlossiya)
Əzələ tonusunun zəif olması
Göbək yırtığı
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə:
Boy artımının ləngiməsi, qısa boyluluq
Daimi yorğunluq və əzginlik
Çəki artımı (iştahsızlığa baxmayaraq)
Soyuğa dözümsüzlük, üşümə hissi
Quru dəri və kövrək saçlar
Qəbizlik
Diqqət dağınıqlığı və məktəbdə zəif performans
Cinsi yetkinliyin gecikməsi
Hipertiroidizm (Metabolizmin Sürətlənməsi) Simptomları:
İştahın artmasına baxmayaraq çəki itkisi
Əsəbilik, narahatlıq və əhval dəyişiklikləri
Yuxu problemləri
Ürək döyüntülərinin sürətlənməsi və ya aritmiya
Əllərdə əsmə (tremor)
İstiyə dözümsüzlük və həddindən artıq tərləmə
Tez-tez bağırsaq hərəkətləri, bəzən ishal
Diqqəti cəmləməkdə çətinlik
Boyunda şişkinlik (zob və ya ur)
Gözlərin bərələrək irəli çıxması (Qreyvs xəstəliyinə xas əlamət)
Diaqnoz: Problemin kökünü tapmaq
Əgər övladınızda yuxarıda sadalanan simptomlardan bir və ya bir neçəsi varsa, mütləq həkimə müraciət etməlisiniz.
Həkim diaqnozu təsdiqləmək üçün bir neçə addım atacaq:
Fiziki Müayinə: Həkim uşağın boyun nahiyəsini müayinə edərək qalxanabənzər vəzin ölçüsünü və hər hansı bir düyünün olub-olmadığını yoxlayacaq. Refleksləri və dəri vəziyyətini də qiymətləndirəcək.
Qan Analizləri: Bu, diaqnozun qızıl standartıdır. Qanda TSH, sərbəst tiroksin (Free ) və bəzən sərbəst triyodtironin (Free ) səviyyələri ölçülür.
Hipotiroidizmdə: Adətən TSH yüksək, Free isə aşağı olur. Bu, hipofiz vəzinin tiroidi “oyatmağa” çalışdığını, lakin onun cavab vermədiyini göstərir.
Hipertiroidizmdə: TSH çox aşağı (və ya təyin edilməyəcək qədər az), Free və/və ya Free isə yüksək olur.
Antikor Testləri: Haşimoto və ya Qreyvs xəstəliyindən şübhələnilirsə, tiroid peroksidaza (Anti-TPO) və TSH reseptor antikoru (TRAb) kimi xüsusi antikorlar yoxlanılır.
Görüntüləmə Üsulları:
Tiroid Ultrasonoqrafiyası (USM): Vəzin quruluşunu, ölçüsünü, düyünlərin və ya kistaların olub-olmadığını dəqiq göstərir.
Tiroid Sintiqrafiyası: Radioaktiv yod və ya texnesium istifadə edilərək vəzin funksional aktivliyi qiymətləndirilir. Bu üsul daha çox hipertiroidizmin səbəbini aydınlaşdırmaq üçün istifadə olunur.
Tez-tez verilən suallar
1. Uşağımın tiroid xəstəliyi varsa, bu onun məktəb fəaliyyətinə təsir edə bilərmi?
Bəli, edə bilər. Müalicə olunmamış hipotiroidizm diqqət dağınıqlığı, yaddaş zəifliyi və öyrənmə çətinliklərinə səbəb ola bilər. Hipertiroidizm isə hiperaktivlik və diqqəti cəmləyə bilməməyə gətirib çıxarır. Düzgün müalicə ilə hormon səviyyələri normallaşdıqda bu problemlər adətən aradan qalxır.
2. Uşaqlar üçün tiroid dərmanları təhlükəsizdirmi və ömür boyu istifadə edilməlidirmi?
Levotiroksin (hipotiroidizm üçün) orqanizmin özünün istehsal etdiyi hormonun eynisidir və həkim nəzarəti altında düzgün dozada qəbul edildikdə tamamilə təhlükəsizdir. Əksər hallarda, xüsusilə Haşimoto və ya anadangəlmə hipotiroidizmdə müalicə ömürlükdür. Hipertiroidizm dərmanları isə bəzən müvəqqəti istifadə oluna bilər.
3. Doğuşdan sonra uşaqlarda tiroid problemi aşkarlanması nə dərəcədə vacibdir?
Həyati dərəcədə vacibdir. Anadangəlmə hipotiroidizm erkən aşkarlanmadıqda və müalicəyə başlanmadıqda, uşağın beyin inkişafı ciddi şəkildə pozula və bu, daimi əqli geriliyə səbəb ola bilər. Doğum evində aparılan daban qanı testi bu faciənin qarşısını almaq üçün qızıl fürsətdir.
4. Uşaqlarda zob (qalxanabənzər vəzi böyüməsi) həmişə təhlükəlidirmi?
Xeyr, həmişə təhlükəli deyil. Zob sadəcə vəzin böyüməsidir və həm hipotiroidizmdə, həm hipertiroidizmdə, həm də bəzən normal funksiya fonunda (məsələn, yod çatışmazlığında) yarana bilər. Səbəbini aydınlaşdırmaq üçün mütləq həkim müayinəsi və analizlər lazımdır.
5. Uşağımda tiroid problemi olmasından şübhələnirəmsə, hansı həkimə müraciət etməliyəm?
İlk olaraq pediatrınıza müraciət etməlisiniz. O, ilkin müayinə aparacaq və şübhələr təsdiqlənərsə, sizi ixtisaslaşmış həkimə – uşaq endokrinoloquna yönləndirəcək. Tiroid xəstəliklərinin diaqnozu və müalicəsi ilə məhz uşaq endokrinoloqları məşğul olur.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.