Uşaqlarda şəkər xəstəliyi (diabet), orqanizmin qan şəkərini öz imkanları ilə tənzimləyə bilməməsi vəziyyətidir.
Uşaqlarda həm Tip 1, həm də Tip 2 diabetə rast gəlinə bilər. Hər iki tipin ortaq səbəbləri arasında genetik amillər var. Bununla yanaşı, Tip 1 diabetin əsas səbəbləri kimi ətraf mühit amilləri və immun sistemi problemləri sayıla bilər.
Tip 2 diabetin geniş yayılmış səbəbləri isə piylənmə (obezite) və fiziki fəaliyyətin azlığıdır.
Uşaq diabetinin müalicəsi xəstəliyin növünə görə təyin edilir. Müalicə prosesi uşaq endokrinoloqu tərəfindən idarə olunur. Tip 1 diabet xəstəsi olan uşaqlara insulin müalicəsi tətbiq edilir.
Tip 2 diabetli uşaqlar üçün isə həyat tərzində dəyişikliklər planlaşdırılır. Bəzi hallarda Tip 2 diabetlilər üçün dərman müalicəsinə üstünlük verilə bilər.
Uşaqlarda şəkər xəstəliyinin səbəbləri
Uşaqlarda şəkər xəstəliyinin səbəbləri arasında genetik və ətraf mühit amilləri, həyat tərzi və immun sistemi ilə bağlı problemlər sayıla bilər. Uşaqlarda geniş yayılmış diabet növləri Tip 1 və Tip 2 diabetdir.
Bu növlər fərqli səbəblərdən inkişaf edə bilər. Tip 1 diabetə səbəb olan hallar bunlardır:
- Genetik meyllilik
- Otoimmun reaksiya
- Ətraf mühit amilləri
Ailəsində Tip 1 diabet hekayəsi olan uşaqlarda şəkər xəstəliyinin yaranma riski daha yüksəkdir. Genetik meylliliklə yanaşı, otoimmun reaksiya da Tip 1 diabetin inkişafına səbəb ola bilər.
İmmun sisteminin səhvən mədəaltı vəzidəki beta hüceyrələrinə hücum etməsi nəticəsində Tip 1 diabet yarana bilər. Virus infeksiyaları və D vitamini çatışmazlığı kimi ətraf mühit amilləri də Tip 1 diabet riskini artıra bilər.
Tip 2 diabetin əsas səbəbləri isə belə sıralanır:
- İnsulinə qarşı müqavimət (insulin dirənci)
- Genetik meyllilik
- Piylənmə (Obezite)
- Hərəkətsiz həyat tərzi
Tip 2 diabetdə hüceyrələr insulinə qarşı davamlı (rezistent) hala gəlir. Beləliklə, mədəaltı vəzi daha çox insulin istehsal etmək məcburiyyətində qalır. Zamanla mədəaltı vəzi orqanizmin ehtiyacı olan insulin miqdarını istehsal edə bilmir və qan şəkəri yüksəlir.
Ailə hekayəsində Tip 2 diabet olan uşaqların genetik meyllilik səbəbindən diabetə tutulma riski yüksəkdir. Piylənmə də Tip 2 diabetə tutulma ehtimalını ciddi şəkildə artırır. Hərəkətsiz həyat tərzi insulinə qarşı müqavimətə səbəb ola bilər.
Uşaqlarda şəkər xəstələyinin əlamətləri
Uşaqlarda şəkər xəstəliyi fərqli əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Uşaqlarda diabet əlamətləri diabetin tipinə və uşağın yaşına görə dəyişə bilər. Tip 1 və Tip 2 diabet əlamətlərinin görülmə sürəti arasında fərqlər ola bilər.
Bununla yanaşı, bəzi uşaqlar əlamətləri hiss etməyə və ya əhəmiyyət verməyə bilər. Bu səbəbdən valideynlərin uşaqlarını yaxından izləməsi tövsiyə edilir.
Tip 1 diabet əlamətləri adətən qəfil və şiddətli şəkildə ortaya çıxır.
- Uşaq qısa müddətdə sürətlə arıqlaya bilər.
- daimi su içmək istəyi, tez-tez sidiyə getmə,
- yorğunluq və halsızlıq,
- bulanıq görmə və ağız quruluğu
Tip 2 diabet adətən yavaş inkişaf edir və bəzi uşaqlarda uzun müddət əlamət göstərməyə bilər. Geniş yayılmış simptomları arasında tez-tez susamaq və sidiyə getmə, halsızlıq, qəfil çəki artımı və dəri dəyişiklikləri sayıla bilər.
Əgər uşağınızda diabet əlamətləri müşahidə edilirsə, bir endokrinoloq mütəxəssisə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur. Erkən diaqnoz, müalicə prosesinə keçidi sürətləndirərək diabetdən qaynaqlanan ağırlaşmaların vaxtında qarşısını alır.
Uşaqlarda diabet diaqnozu necə qoyulur?
Uşaqlarda şəkər xəstəliyi diaqnozu klinik qiymətləndirmə və laboratoriya testləri ilə qoyulur. Uşaqlarda diabetin növünü müəyyən etmək üçün birdən çox test tətbiq oluna bilər.
Klinik qiymətləndirmədə həkim uşağın əlamətlərini və tibbi hekayəsini dəyərləndirir. Ailədə diabet hallarının olması kimi risk faktorlarını araşdıran həkim laboratoriya testləri təyin edə bilər.
Aclıq qan şəkəri testi adətən səhər saatlarında aparılır. Həmçinin, günün istənilən vaxtı, uşağın ac və ya tox olmasından asılı olmayaraq, təsadüfi qan şəkəri testi də tətbiq olunur.
Əlavə olaraq, bir neçə aylıq qan şəkəri səviyyəsini təsbit etmək üçün HbA1c testi tələb olunur. Sidikdə isə qlükoza testi aparıla bilər. Yüksək qan şəkəri sidikdə şəkərin çıxmasına səbəb olur.
Tip 1 diabet şübhəsi olan uşaqlardan sidikdə keton testi istənilə bilər. Tip 1 və Tip 2 diabeti fərqləndirmək üçün insulin səviyyəsi və C-peptid testi tətbiq edilə bilər.
Diabet diaqnozu, klinik müayinə və test nəticələrini dəyərləndirən uşaq endokrinoloqu tərəfindən qoyulur. Diaqnoz qoyulduqdan sonra müalicə prosesi başlayır.
Uşaqlarda şəkər xəstəliyinin müalicəsi
Uşaqlarda şəkər xəstəliyi diaqnozundan sonra müalicə prosesi başlayır. Uşaqlarda diabetin müalicəsi diabetin növünə görə dəyişir. Tip 1 diabetli uşaqlar üçün insulin müalicəsi məcburidirsə, Tip 2 diabetli uşaqlara həyat tərzi dəyişiklikləri və dərman müalicəsi tətbiq oluna bilər.
Tip 1 diabet xəstəliyi ömür boyu insulin müalicəsi tələb edir. İnsulin müalicəsi inyeksiya (iynə) və ya insulin pompası vasitəsilə həyata keçirilir.
İnsulin inyeksiyaları adətən gündə bir neçə dəfə dəri altına vurulur. İnsulin pompası isə davamlı olaraq kiçik dozalarda insulin verən bir cihazdır.
Tip 2 diabetli uşaqlarda müalicəyə adətən həyat tərzi dəyişiklikləri ilə başlanılır. Sağlam qidalanma və müntəzəm idman planı hazırlanır. Piylənməsi olan uşaqların insulinə qarşı müqavimətini azaltmaq üçün arıqlaması təmin edilir. Həyat tərzi dəyişiklikləri kifayət etmədikdə, həkim tərəfindən dərman müalicəsi başlana bilər.
Hər iki tip diabetli uşaqların qan şəkəri davamlı olaraq izlənilir. Diabetdən qaynaqlanan problemlərin qarşısını almaq üçün göz, böyrək və sinir zədələnmələrinə qarşı müntəzəm testlər aparılır. Mütəmadi kontrollar prosesin mütəxəssis endokrinoloq dəstəyi ilə aparılmasını təmin edir.
Uşaqlarda diabetin idarə olunmasında diqqət edilməli məqamlar
Uşaqlarda diabetin idarə olunması həm uşaq, həm də ailə üçün diqqət və qayğı tələb edən bir prosesdir. Müntəzəm qan şəkəri ölçümü, insulin inyeksiyasının düzgün tətbiqi, diabetli uşaq qidalanmasına diqqət etmək, idman, xəstəlik haqqında məlumatlanma və psixoloji dəstək ilə uşaqların sağlam bir həyat sürməsi asanlaşır.
Uşaqlarda qan şəkərinə nəzarət diabetin idarə olunmasının əsasıdır. İnsulin inyeksiyalarını və ya insulin pompasının istifadəsini düzgün şəkildə öyrənmək uşağın gündəlik həyatını asanlaşdırarkən, şəkərini idarə etməsinə imkan yaradır.
Sağlam və balanslı qidalanma qan şəkərini nəzarətdə saxlamağa kömək edir. Karbohidrat sayımı apararaq yeməklərdəki karbohidrat miqdarını idarə etmək və insulin dozasını buna uyğun tənzimləmək mümkündür. Müntəzəm idman qan şəkərini tarazlamağa yardımçı olur.
Şəkər xəstəliyi haqqında məlumatlı olmaq həm uşaqların, həm də ailələrin həyat keyfiyyətini artırır. Qan şəkərinin aşağı olması – hipoqlikemiya – vəziyyətində və ya hiperqlikemiya (yüksək qan şəkəri) zamanı nə ediləcəyini bilmək uşaqlarda diabetin idarə olunması üçün olduqca vacibdir. Diabet uşaq və ailə üçün stressli ola biləcəyindən, bu prosesdə psixoloji dəstək almaq fayda verə bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.