Böyümə hormonu, toxuma böyüməsi üçün lazımi enerjini təmin etmək məqsədilə zülal sintezini stimullaşdıran və yağların parçalanmasını artıran, böyüməni tənzimləyən polipeptid hormonudur.
Böyüməni, hüceyrə çoxalmasını və regenerasiyasını stimullaşdırır. Xüsusilə uşaqlıq dövründə artır və yeniyetməlik dövründə sümük, qığırdaq və əzələ inkişafında mühüm rol oynayır. Bədəndə böyümə hormonu çatışmazlığı olduqda isə uşağın inkişafı zərər görür.
Böyümə hormonu (BH) nədir?
Growth hormon və somatotropin kimi adlarla da tanınan böyümə hormonu (BH), hipofiz vəzi tərəfindən istehsal olunan, bədənin böyüməsinə, bədəndəki qlükoza və yağ istifadəsinə nəzarət etməyə kömək edən, uşaqlarda və yeniyetmələrdə böyüməni təşviq edən təbii bir zülaldır.
Əsasən bütün toxuma böyüməsini stimullaşdıran bir hormondur; təkcə uşaqlıq dövründəki böyümədə deyil, həyat boyu toxuma və orqanların qorunmasına da kömək edir. Bədənin əzələ və sümük quruluşunun inkişafını dəstəkləyən böyümə hormonu, eyni zamanda insulin təsiri və qan şəkərinin səviyyəsi kimi metabolizmin digər hissələrinə də təsir edir.
Böyümə hormonları, somatotrop hüceyrələr tərəfindən istehsal olunan 191 amin turşusundan ibarət tək zəncirli polipeptidlərdir.
Uşaqlıq dövründə artan və yeniyetməlik dövründə pik həddə çatan böyümə hormonu, inkişafın baş verdiyi bu mərhələdə sümük və qığırdaq böyüməsini təşviq etməsi ilə seçilir. Böyümə hormonu pik dövrünü yaşadıqdan sonra adətən orta yaşla birlikdə azalmağa başlayır.
Təbii olaraq istehsal edilən, lakin bəzi uşaqlarda hormonal pozğunluq meydana gəldiyi üçün çatışmazlığı müşahidə edilən böyümə hormonu, həkimlər tərəfindən sintetik böyümə hormonu təyin edilərək xaricdən alınmağa çalışılır.
Böyümə hormonu nə qədər olmalıdır?
Böyümə hormonunun bədən inkişafını dəstəkləməsi üçün müəyyən dəyər aralıqlarında olması lazımdır. Bu dəyərləri belə ifadə etmək mümkündür:
- Yetkin qadınlarda: 1 ilə 14 nq/mL və ya 44 ilə 616 pmol/L
- Kişilərdə: millilitr başına 0,4 ilə 10 nanoqram (nq/mL) və ya litr başına 18 ilə 44 pikomol (pmol/L)
- Uşaqlarda: 10 ilə 50 nq/mL və ya 440 ilə 2200 pmol/L
Bu nəticələrlə bağlı ən sağlam cavabı sizə həkiminiz verəcəkdir.
Böyümə hormonu nə işə yarayır?
Böyümə hormonunun (growth hormon) iki əsas funksiyası mövcuddur. Biri böyüməni təşviq etməsi, sümük, əzələ və orqanların inkişafından məsul olmasıdır. Digəri isə metabolizmin tənzimlənməsini təmin etməsidir. Böyümə hormonu xüsusilə uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə pik həddə çatır.
Böyümə hormonunun bədənə verdiyi faydalar aşağıdakılardır:
- Böyüməni təşviq edir
- Sümük, əzələ və orqanların inkişafından məsuldur
- Metabolizmi tənzimləyir
- İnsulinə qarşı müqaviməti və qana yağ turşularının keçidini artırır
- Sərbəst yağ turşularının sağlam şəkildə istifadə edilməsinə kömək edir
Böyümə hormonu böyüməni təşviq edir
Digər adı growth hormon olan böyümə hormonu, xüsusilə uşaqlarda böyüməni təşviq etməsi ilə tanınır. Bu böyümə uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə baş verir və hormonun təsiri orta yaşla birlikdə azalır.
Sümük, əzələ və orqanların inkişafından məsuldur
Böyümə hormonunun böyüməni təşviq etməsi, sümük, əzələ və orqanları inkişaf etdirməsi ilə birbaşa əlaqəlidir. Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə pik səviyyələrə çatan böyümə hormonu sümükləri, əzələləri və orqanları inkişaf etdirir. Bu inkişafın ləngidiyi hallarda isə böyümə hormonu çatışmazlığı yaranır.
Metabolizmi tənzimləyir
Bədəndəki insulin təsirinə və qan şəkərinin səviyyəsinə nəzarət edə bilən böyümə hormonu beləliklə metabolizmin tənzimlənməsini təmin edir.
Böyümə hormonu çatışmazlığı nədir?
Böyümə hormonu çatışmazlığı, hipofiz vəzinin bədənin böyüməsini təşviq edəcək qədər böyümə hormonu istehsal edə bilməməsi vəziyyətidir. Meydana gələn böyümə hormonu çatışmazlığı sümük, əzələ və orqanların kifayət qədər inkişaf edə bilməməsinə səbəb olur. Çatışmazlığın səbəb olduğu xəstəliklərin başında da cırtdanboyluluq (nanizm) gəlir.
Çox yayılmayan və nadir bir hal olaraq qiymətləndirilən böyümə hormonu çatışmazlığı adətən genetik faktor və hipofiz vəzində yaranan bir zədə nəticəsində meydana gəlir. Bəzi hallarda isə dəqiq bir səbəb müəyyən edilə bilmir.
Böyümə hormonu iynəsi nədir?
Böyümə hormonu iynəsi, insan böyümə hormonunun (ingiliscə: Human Growth Hormone – HGH) sintetik, yəni laboratoriyada istehsal edilmiş forması olan somatropin adlı dərmanı ehtiva edir. Bu iynələr, orqanizmdə təbii olaraq böyümə hormonu istehsalı çatışmayan və ya müəyyən tibbi vəziyyətləri olan uşaq və böyüklərin müalicəsi üçün istifadə olunur.
Bu müalicə mütləq şəkildə həkim, adətən uşaq endokrinoloqu tərəfindən təyin edilməli və onun nəzarəti altında aparılmalıdır.
Böyümə hormonu çatışmazlığının əlamətləri
Böyümə hormonu çatışmazlığı, uşaqlarda inkişaf geriliyi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Böyümədə yavaşlama və ya yaşıdlarından fərqli olaraq böyümənin baş verməməsi ən çox rast gəlinən əlamət hesab edilir.
Bu vəziyyət adətən cırtdanboyluluq xəstəliyini yaradır. Bundan əlavə, yeniyetməlik dövründə cinsi inkişafın baş verməməsi və baş ağrıları da müvafiq əlamətləri müşayiət edir.
Körpələrdə və uşaqlarda müşahidə olunan böyümə hormonu çatışmazlığının əlamətləri bunlardır:
- Böyümədə yavaşlama və ya heç olmaması
- Saç, diş və dırnaqların inkişafının pozulması
- Yeniyetməlikdə gecikmə
- Qan şəkərinin səviyyəsinin aşağı olması
- Yeni doğulmuşlarda penis kiçikliyi
Körpə, uşaq və yeniyetmələrdən başqa, yetkinlərdə də böyümə hormonu çatışmazlığı müşahidə oluna bilər və bu vəziyyət bəzi simptomlara səbəb ola bilər.
Yetkinlərdə müşahidə oluna biləcək mümkün əlamətlər isə bunlardır:
- Enerji azlığı
- Depressiya və ya təşviş (anksiyete)
- Osteoporoza qədər gedib çıxan sümük sıxlığının azalması
- Tip 2 diabetə səbəb ola biləcək insulinə qarşı müqavimət
- Ürək xəstəliyi riskinin artması
- Bel ətrafındakı bədən yağının çoxalması
- Yaddaşda zəiflik
Böyümə hormonu çatışmazlığına necə diaqnoz qoyulur?
Böyümə hormonu çatışmazlığının diaqnozu üçün atılacaq ilk addımlar fiziki müayinə ilə birlikdə boy, çəki, qol və ayaq uzunluqlarının ölçülməsidir.
Bədəndəki böyümə hormonu səviyyəsi ilə yanaşı, digər hormonların səviyyələrini ölçmək üçün rentgen və MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası) daxil olmaqla görüntüləmə testləri, qan analizləri və böyümə hormonu stimulyasiya testi hipotalamus və ya hipofiz vəzilərindəki anormallıqları aşkar etmək üçün aparılır.
Böyümə hormonu çatışmazlığının müalicəsi
Həm uşaqlarda, həm də yetkinlərdə böyümə hormonu çatışmazlığının əsas müalicəsi sintetik böyümə hormonu inyeksiyası, yəni böyümə hormonu iynəsidir. Adətən bir neçə il davam edə bilən və mütəmadi tətbiq tələb edən böyümə hormonu iynəsi müalicəsi, həmçinin müntəzəm həkim nəzarətinə də ehtiyac duyur.
Bədəndəki böyümə hormonu səviyyələrini yuxarı qaldıran böyümə hormonu iynəsinin eyni zamanda bəzi potensial yan təsirləri də vardır.
Böyümə hormonu iynəsinin yarada biləcəyi mümkün yan təsirlər aşağıdakılardır:
- Baş ağrısı
- Əzələ və ya oynaq ağrısı
- Əl və ayaqlarda şişkinlik
- Skoliozu olan şəxslərdə onurğa əyriliyinin irəliləməsi
- Qan şəkəri və xolesterinin yüksəlməsi
- Dəridə uyuşma və ya qarışqalanma
- Karpal tunel sindromu
Yuxarıda göstərilən bu əlamətlər mümkün əlamətlərdir. Hər böyümə hormonu iynəsi istifadəsində görülmə ehtimalı qəti deyil.
Böyümə hormonu haqqında tez-tez verilən suallar
Böyümə hormonunun adı nədir?
Böyümə hormonunun digər məlum adları growth hormon (GH) və somatotropindir.
Böyümə hormonu necə artır?
Şəkəri və bədəndəki yağ miqdarını azaltmaq, sağlam qidalanmaq və müntəzəm idman etmək böyümə hormonu səviyyəsini artıra bilən faktorlar arasındadır. Bunlarla yanaşı, yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və melatonin, qlutamin, kreatin kimi əlavələr də böyümə hormonunu artıra bilər.
Böyümə hormonu boyu uzadırmı?
Böyümə hormonu bədəndə təbii olaraq ifraz edildikdə böyüməni təşviq edən xüsusiyyətinə görə boyun uzanmasına dəstək olur.
Böyümə hormonu çox olarsa nə baş verər?
Böyümə hormonunun dəyərinin çox yüksək olması sümüklərdə həddindən artıq böyüməyə səbəb ola biləcəyindən, nəhənglik xəstəliyi olaraq bilinən akromeqaliyaya səbəb ola bilər. Uşaqlarda yarana bilən bu vəziyyət yetkinlərdə problem yaratmır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.